Tafelgesprek 20 oktober 2015

Verongelukte tank aan het Thorpad. Van links naar rechts (onder voorbehoud):

Tweede van links: deze jongen was een vluchteling uit Rotterdam i.v.m. de

Hongerwinter en was ondergebracht bij de familie Huisman aan de Onderstraat .

Derde van links: Dries Evegaars. Vierde man links: Wim van de Berg. Uiterst

rechts: Wim Sulkers.

Daarbij heeft de stichting een aantal documenten van mensen die zelf de

crossings hebben ondernomen, gelezen en uitgediept. Bij documenten moet

men denken aan: Het lijntje van de Koning, de Ark en de opgetekende

ervaringen van Wim Baars en Wim Boot.

De crossers uit het bezette gebied hadden vaak moeite om bij aankomst de

haven van Lage Zwaluwe te bereiken. Daar zij na het passeren van Anna

Jacomina Plaat een enorme tegenstroom hadden en dan vaak genoodzaakt

waren om bij de buitendijk aan wal te gaan. Maar het verhaal deed de ronde

dat in de dijk mijnen geplaatst waren en waardoor zij zich wederom

genoodzaakt voelden dan toch weer in de boot stapten en met een enorme

krachtsinspanning alsnog de haven van Lage Zwaluwe te bereikten of zich

lieten afzakken naar de haven van Moerdijk.

Na de bevrijding van Lage Zwaluwe op 6 november 1944 werd er een OD

(orde dienst) opgericht. Jonge kerels van zo’n twintig jaar oud gaven zich

daar voor op. Want zij zochten de spanning en het avontuur. In Lage Zwaluwe

meldden zich zo’n dertien jongens. Onder hen Cor Dudok, Cor Polak en Aard

Polak( de Wezel). Hun commandant majoor Welij ( van sigarenfabriek

gebroeders Welij) noemde deze OD het eerste leger van Nederland na de

Tweede Wereldoorlog. Deze OD moet de buitendijk bewaken vanaf het

Thorpad tot ter hoogte van de boerderij ‘t Heerenhuis. In dat gedeelte lagen

geen mijnen. Wel vanaf ’s Heerenhuis tot de spoorbrug. Dit deel werd door

de Belgen bewaakt. Zij hadden hun onderkomen in de bunker en de

barrakken. Het ’t Heerenhuis lag ook in de vuurlinie, maar was niet zo

geraakt als wordt beschreven. Eén maal zijn een aantal Duitsers vanaf de

noordkant van de spoorbrug, naar het zuiden overgestoken en hebben toen

een aantal Belgen om het leven gebracht.

Cor Dudok vertelde dat hij op wacht stond met een persoon( naam vergeten)

in de nabijheid van het Thorpad en zicht hadden op het polderke

(Louisapolder) en in het donker allemaal schimmen zagen. Cor met een

Brouwning geweer in de aanslag en zijn medebewaker met een pistool in de

aanslag, ging recht op z’n doel af. Later bleek het een scheve afrastering-

paal te zijn.

Cor Polak vertelde dat hij op wacht stond met een mede persoon( naam

vergeten) aan de Amerweg bij boer van Bavel. Zij hoorden geluid vanaf de

dijk en slopen er naar toe. Het bleek een koe te zijn. Cor: wat was ik blij dat

het een koe was. Want zo’n held was ik ook niet. Uit deze ervaringen blijkt

wel hoe enorm donker het in die tijd was. Rokende Duitser op de Anna

Jocomina plaat werden vanaf de buitendijk waargenomen.

Dat de bewaking van de dijken niet zonder gevaar was, werd ondervonden

aan de Steenplaats. Daar werden de dijken bewaakt door mensen uit Made

en Hooge Zwaluwe. In die tijd stond de haven van Hooge Zwaluwe nog in

open verbinding met de Amer. Nabij “het Platje” werd Bram van Ham door de

Duitsers meegenomen. Er is nooit meer een teken van leven van hem

vernomen. De crossers die vanuit Sliedrecht over de Amer aankwamen, was

de OD van op de hoogte, maar in het donker was het vaak moeilijk om te

onderscheiden met wie zij van doen hadden. Inlichtingen kregen zij van

majoor Welij en Krist Lobbezoo. De fam. Jouke Lobbezoo woonden op de

Deene-plaat. Maar tijdens de Tweede Wereldoorlog is hun huis

gebombardeerd en zijn ze verhuisd naar de Helsluis, waar vader Jouke naar

de Tweede Wereldoorlog sluiswachter is geworden. De Albrechtgroep was zo

gedisciplineerd stil, dat de OD hun aankomst nooit hoorde aankomen. In de

roeiboten waren de dollen omkleed met doeken om het geluid te dempen,

maar toch werd nog enigszins het knarsen van het metaal gehoord. De groep

Albrecht kwamen met hun boten aan bij Piet Dubbelman of bij de familie

Evegaars aan wal. Zodat zij in de nabijheid van hotel Centraal aan wal

gingen.

De overige crossings of wildcrossings gingen meestal bij het Thorpad aan

wal. Deze crossings brachten tientallen, men spreekt ook wel over

honderden personen vanaf bezet gebied naar bevrijdgebied. Deze personen

werden begeleid door de OD en Engelse of Canadese militairen naar de

lagere school in de Nieuwstraat. Daar kregen zij te eten en te drinken, vaak

spreekt men van een overweldigende ontvangst. Koks bezorgden de

maaltijd. Namen die in herinnering liggen zijn: Piet Kooijmans en Simon. Zij

stonden onder leiding van een Engelse kok James.

De school was in deze tijd gesloten voor onderwijs. Daar, Lage Zwaluwe

vanaf de Biesbosch met grote regelmaat onder vuur werd genomen. Het

onderwijs werd toen in de kelder van het oude postkantoor in de Kerkstraat

tegenover gemeenschapshuis “Ons Belang” gehouden. De klassen werden

gesplitst in twee groepen omdat de ruimte in de kelder te klein was.

Deze beschietingen hadden meer gevolgen. Adriaan Dudok woonden met

zijn familie aan het einde van de Flier. Zij zijn een poosje in Drimmelen

geëvacueerd geweest bij Kees Driesprong. Hij heeft de krijgsgevangenen, die

vanuit de Biesbosch in Drimmelen aan wal kwamen, mogen aanschouwen.

Hij zat bij kapper Nelemans ( bijnaam: de kanarie) aan de Nieuwlandsedijk

naast Rika van der Zalm, toen wederom Lage Zwaluwe onder vuur werd

genomen. Hij was aan één kant geknipt en de kapper stuurde de klanten de

straat op en hij zelf zocht dekking in de kelder.

Frans en Ton van der Made vertelde dat de familie Schippers woonachtig

naast de pastorie van de dominee aan de Kerkstraat, dodelijk gewond

raakten door granaatscherven, hij was in de tuin aan de overkant van de

straat doende toen zijn vrouw hem kwam ophalen.

Bij de opvang van mensen op de lagere school aan de NIeuwstraat ging ook

weleens wat mis. Er bleek tussen de opgevangen mensen een nsb’er te zitten.

Hij werd herkend aan het symbool op zijn arm. Cor Dudok vertelde dat ze

met zo’n zeven personen in het klaslokaal, tweede lokaal links naast de

hoofdingang, zaten met o.a majoor Welij en Aard de Wezel, toen Jan van

Heijst de snb’er binnen bracht. Hij ging hem ondervragen, voor het

schoolbord. Hij vroeg de nsb’er wat hij allemaal had uitgevreten. Jan zat een

beetje met zijn geweer te spelen en plots hoorde Cor een knal en dacht Jan

maakt een geintje met een losse flodder. Maar daarna volgde er nog vier à

vijf schoten. De kalk uit de muur. De snb’er was dodelijk getroffen. Hij werd

achter de school in de tuin gelegd. De Canadese militairen staken hun duim

omhoog. Jan is daarna afgevoerd naar België. Bij Jan van Heijst zat een

enorme wrok in z’n lijf, want zijn vader Jan was één van de eerste die het

slachtoffer werd van deze oorlog.

Henk van der Made kan zich de inslagen in de muur van het lokaal nog goed

herinneren. Henk kan zich ook nog herinneren dat er in de Kilstraat een

affuit stond opgesteld. Daarmee werden granaten afgevuurd richting de

Jacomina. Maar blijkbaar was de richting geregeld een probleem. Daarom

lagen er aan de buitendijk enkele Canadezen die de richting doorgaven, waar

de inslagen terecht kwamen. Wat hem ook bij gebleven is dat de affuit bij elk

schot steeds verder in de blubber zakte. Hem is ook bijgebleven dat er

halverwege het Thorpad een tank in de blubber was vast gereden. Dat was

voor de jonge knapen een enorm speelobject. Maar geregeld hoorden zij

tikken op de tank. Wat bleek, vanaf de overkant werd de tank geregeld onder

vuur genomen. Dries Evegaars heeft de foto van de afbeelding van de tank

weten te bemachtigen. Wim van de Berg is de eigenaar.

Bij Dries Evegaars thuis, aan de Nieuwlandsedijk, waren tijdens de oorlog

Duitsers, in de voorkamer gehuisvest. Wat hij zich kan herinneren, dat ze

regelmatig een bal gehakt kregen, want de keukenwagen van de Duitsers

stond in de Onderstraat. Zijn herinneringen aan de liniecrossers, is de boten

die in de omgeving van de Beurs afgemeerd lagen en sommige voorzien

waren met een motor, geplaatst in het midden van de boot.

Na de algehele bevrijding werd er bij Dries een politieboot afgemeerd.

Vanuit hotel Centraal werd er een nsb’er aan boord gebracht. Buiten enkele

politieagenten was ook Jan de Landgraaf aanwezig. De nsb’er werd aan de

mast gebonden. Woorden die geuit werden en Dries zich nog kan herinneren

waren o.a.: we zullen hem straks wel een paar keer onder de boot doorhalen.

Enkele bijzonderheden die mogelijk nog nader onderzocht moeten worden

of vermeldings waard zijn.

Familie Cors de Visser (ofwel de ‘knalbaas’) was eigenaar van hotel Centraal.

Cors bracht rond de jaarwisseling een reclamefoldertje rond en daarin werd

op een knalachtige wijze zijn waar aangeboden.

De zoon van Cors was vliegenier en is op twintig jarige leeftijd naar Canada

verhuis. Dochter Bea is overleden. Zoon Dirk is verhuisd naar Fijnaard. Zoon

Jan is begraven in Lage Zwaluwe. Vader Cors is vertrokken naar Fijnaard en

daar overleden. De familie Andrea was woonachtig aan de

Nieuwwlandsedijk, later verhuisd naar Rijksweg. Dochter Ans is overleden.

Dochter Bep Dupont is woonachtig in Oosterhout en zou in een scootmobiel

rijden.

Inwoners met vraagtekens in Lage Zwaluwe: familie Broeders, Robbemond,

Jan Hofman en zoon Piet Hofman (Sippie), Baas ’s Heerenhuis, Cors den

Engelse ging met Hanns Rauter, verantwoordelijk voor o.a. de joden

deportatie in Nederland, jagen. Rauter is in 1949 op 54 jarige leeftijd,

gefusilleerd in Scheveningen.

Deze tekst is tot stand gekomen met medewerkingen van:

Cor Polak (geboren 1926), Cor Dudok (geboren 1925), Dries Evegaars

(geboren 1934), Henk van der Made (geboren 1931), Adriaan Dudok (geboren

1933), Frans van der Made (geboren 1924), Mevr. Ton van der Made (geboren

1927). Met dank namens Stichting Verzetsgroep de Liniecrossers 

Door: H. de Vries

6 mei 1992

Schoolgebouw Christelijke Lagere School aan de Nieuwstraat. In het lokaal uiterst links is een persoon om het leven gebracht. Dat geschiede medio januari 1945.